Krystyna Gil

Krystyna Gil (z domu Ciuroń) urodziła się 5.11.1938 r. w Szczurowej. Przed wojną mieszkali tam Polacy, Żydzi i Romowie. Krystyna pochodziła z rodziny romskiej. Jej dziadekk miał własną orkiestrę, z którą grywał na ważnych uroczystościach w Szczurowej i okolicznych miasteczkach. Mężczyźni ze społeczności romskiej zajmowali się wyrabianiem patelni, kotłów, garnków i innych metalowych przedmiotów, natomiaist kobiety sprzedawały je. Jak wspominała Krystyna Gil, starsze dzieci pomagały w gospodarstwach, wypasały zwierzęta, natomiast młodsze bawiły się razem. Było tak do wybuchu II wojny.
3 lipca 1943 r. niemieccy naziści otoczyli osadę romską w Szczurowej i wydali rozkaz, aby wszyscy Romowie opuścili swoje domy i zebrali się na placu. Dziadek Krystyny odmówił. Został zastrzelony w swoim domu. Pozostali Romowie zostali wozami przewiezieni na miejscowy cmentarz. Kobiety, osoby starsze i dzieci, którzy zostali na placu słyszeli strzały i krzyki. Kiedy pozostali mieli być przetransportowani na cmentarz, okazało się, ze na wozach nie ma miejsca dla wszystkich. Babcia Krystyny i kilka innych osób zostało na placu. W zamieszaniu mama zepchnęła Krystynę z wozu i przekazała babci mówiąc “Jeśli przeżyjesz, chociaż ona ci zostanie”. Mama, 10 letni brat, 2 letnia siostra i pozostali członkowie rodziny Krystyny Gil zostali przewiezieni na cmentarz i tam zamordowani. Tego dnia rozstrzelano 93 Romów i Romek. Akcją dowodził niemiecki żandarm – Engelbert Guzdek.
Krystyna i jej babcia cudem uniknęły śmierci. Udało im się uciec, gdy eskortujący ich na cmentarz żandarmii zatrzymali się w miejscowej restauracji.
Krystyna Gil ukrywała się ze swoja babcią, która nie była Romką, dlatego łatwiej było zataić romskie pochodzenie dziewczynki. Zmieniały kryjówki i miejsca pobytu, jednak w styczniu 1944 r. zostały złapane podczas łapanki i jako przypadkowe ofiary przewiezione do obozu KL Plaszow w Krakowie. Spędziły tam 4 miesiące. Dzięki pomocy członka załogi obozu udało im się uciec. Ukrywały się do wyzwolenia. W maju 1945 r. wróciły do Szczurowej. Po skończeniu szkoły zawodowej, Krystyna przeprowadziła się do Krakowa, do Nowej Huty, gdzie założyła rodzinę. Była pierwszą romską motorniczą w Krakowie. Bardzo aktywnie działała na rzecz praw polskich Romów, zwłaszcza dzieci. W 2000 r. założyła Stowarzyszenie Kobiet Romskich w Polsce i przez kilkanaście lat była jego prezeską. Krystyna Gil walczyła o zachowanie pamieci o zagładzie Romów i odpowiednie upamietnienie ofiar masakry w Szczurowej. W latach 60, obok masowego grobu miejscowa ludność postawiła głaz z inskrypcją upamiętniającą ofiary. Z inicjatywy Krystyny Gil, przy wsparciu Lee-Elizabeth Hölscher-Langner (żony pierwszego konsula generalnego Republiki Federalnej Niemiec w Krakowie) w 2014 r. przy grobie pojawiła się także tablica, na której widnieją nazwiska wszystkich 93 ofiar.
W 2020 roku została odznaczona przez Prezydenta Federalnej Republiki Niemiec Krzyżem Zasługi na Wstędze Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec.
Krystyna Gil wielokrotnie dzieliła się historią swojego życia w czasie spotkań z młodymi ludźmi.
Krystyna Gil zmarła w Krakowie 1 kwietnia 2021r.

AUTORKA: Larysa Michalska

Negacja

To etap występujący w trakcie oraz po każdym ludobójstwie. Sprawcy i sprawczynie zacierają ślady zbrodni, ukrywają dowody, a także zastraszają świadków i świadkinie. Zaprzeczają popełnienia jakichkolwiek przestępstw, często obwiniają ofiary za to, co się stało. Blokują śledztwa i starają się pozostać przy władzy do momentu, kiedy siłą są zmuszeni do jej oddania lub ucieczki. Reakcją na negację jest tylko uczciwy i sprawiedliwy proces oraz wymierzenie kary przez sądy krajowe lub trybunały międzynarodowe. Takie procesy pomagają zapobiegać poczuciu bezkarności sprawców i stopniowemu zaprzeczaniu ludobójstwu i zbrodniom przeciwko ludzkości. Milczenie jest jedną z najczęstszych form negacji. Milczenie w następstwie ludobójstwa utrwala brak świadomości i zaprzeczanie dokonanym zbrodniom.

Jak historia tej osoby jest powiązana z opisywanym etapem?

Krystyna Gil przez wiekszość swojego życia po wojnie działała na rzecz upamietnienia zagłady Sinti i Romów. Jej misją stało się przypomnienie i utrwalenie na pomniku imion i nazwisk ofiar masakry w Szczurowej, bo w ten symboliczny sposób mogły odzyskać godność i zapisać się w pamięci współczesnych jako konkretne osoby z własnymi historiami, planami, marzeniami. Przez wiele lat zbrodnie dokonane na Sinti i Romach były marginalizowane, nie był to temat zbyt często podejmowany w dyskursie naukowym. Sytuacja zaczęłą się zmieniać, gdy zaczęły tworzyć się romskie elity intelektualne i powstały organizacje romskie, których członkinie i członkowie we współpracy z osobami ze świata nauki, kultury, edukacji, polityki upomnieli i upomniały się o zapomnianą, przemilczaną i często negowaną historię swojej społeczności. Krystyna Gil swoją determinacją, zaangażowaniem i otwartością walczyła o pamięć i szacunek dla romskich ofiar nazizmu, przeciwstawiając się umniejszaniu i negowaniu doświadczeń Sinti i Romów z czasu II wojny światowej.