“Tajne nauczanie odbywało się od pierwszej do szóstej klasy szkoły powszechnej. Moi pierwsi uczniowie to Halina, Władysław i Leszek Budziło. (...) Uczyłam też Żydów: Annę Lehrhaft (piąta klasa) i Henryka Enocha (pierwsza klasa) - oboje wywiezieni do Sosnowca i tam zginęli. (...) Nie wszystkie nazwiska pamiętam, bo ogólnie miałam trzydziestu siedmiu uczennic i uczniów, a przecież nazwisk ich nigdzie nie zapisywałam. Jak wiecie, nauczanie polskich dzieci było zabronione, a niestosowanie się do tego zarządzenia najsurowiej karane, aż do utraty życia nauczycieli, dzieci i rodziców. Toteż każdy z moich uczniów miał na wszelki wypadek jakąś robotę pod ręką”.
Jadwiga
Marciniak
Etap 3 - Dyskryminacja
“Tajne nauczanie odbywało się od pierwszej do szóstej klasy szkoły powszechnej. Moi pierwsi uczniowie to Halina, Władysław i Leszek Budziło. (...) Uczyłam też Żydów: Annę Lehrhaft (piąta klasa) i Henryka Enocha (pierwsza klasa) - oboje wywiezieni do Sosnowca i tam zginęli. (...) Nie wszystkie nazwiska pamiętam, bo ogólnie miałam trzydziestu siedmiu uczennic i uczniów, a przecież nazwisk ich nigdzie nie zapisywałam. Jak wiecie, nauczanie polskich dzieci było zabronione, a niestosowanie się do tego zarządzenia najsurowiej karane, aż do utraty życia nauczycieli, dzieci i rodziców. Toteż każdy z moich uczniów miał na wszelki wypadek jakąś robotę pod ręką”.
Biografia
Jadwiga Marciniak urodziła się w 1898 r. W Oświęcimiu. Ukończyła szkołę ludową w Oświęcimiu i Wadowicach, a następnie zdała eksternistycznie maturę w Męskim Seminarium Nauczycielskim w Kętach. Przed wojną była nauczycielką w Szkole Powszechnej im. Królowej Jadwigi w Oświęcimiu. W okresie niemieckiej okupacji prowadziła tajne nauczanie, w którym uczestniczyły także dzieci żydowskie.
Przez cały okres okupacji Jadwiga nauczała 37 uczniów, z którymi pracowała w małych grupach, zazwyczaj w różnych miejscach, zachowując wyszukane sposoby konspiracji. Tajne nauczanie organizował również mąż Jadwigi – Stefan Matlak. Po aresztowaniu przez Niemców w obławie był więziony m.in. w obozach koncentracyjnych w Dachau oraz Mauthausen, gdzie został zamordowany w 1941 roku. Fakt ten nie powstrzymał jednak Jadwigi od dalszego nauczania dzieci w konspiracji do końca wojny
Po zakończeniu wojny Jadwiga Marciniak wróciła do nauczania w swojej przedwojennej szkole podstawowej. Wśród jej uczniów była Elinka Kupperman, córka ocalonych z Zagłady oświęcimian Salomona i Reginy z domu Gruenbaum. Elinka była jednym z kilku urodzonych po wojnie w Oświęcimiu dzieci żydowskich.
Po wyjeździe rodziny Kuppermanów do Izraela w 1962 r. Jadwiga Marciniak utrzymywała kontakt ze swoją dawną uczennicą, m.in. wysyłając jej co roku życzenia na urodziny.
Jadwiga Marciniak zmarła w 1981 r.
zdjęcie ze zbiorów Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu
zdjęcie ze zbiorów Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu
zdjęcie ze zbiorów Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu
Zdjecie ze zbiorow Centrum Żydowskiego w Oswiecimiu Wystawa
Dziś upamiętnieniem żydowskiej historii miasta zajmuje się Centrum Żydowskie w Oświęcimiu. jpg zdjęcie ze zbiorów Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu
Oświęcim kojarzony jest w Polsce i na świecie głównie z Auschwitz – niemieckim nazistowskim obozem koncentracyjnym i śmierci, w którym zginęło 1,1 mln ludzi, w tym milion Żydów.
Tymczasem samo miasto ma historię sięgającą średniowiecza, a od XVI w. zaczęli się tu osiedlać Żydzi szukający bezpiecznego schronienia w czasach prześladowań religijnych w Europie Zachodniej. Żydowscy oświęcimianie nazwali miasto z jidysz “Oszpicin” co oznacza goście.
W 1939 r. ponad połowa mieszkańców Oświęcimia chodziła się modlić do synagog. Żydowscy obywatele zasiadali w radzie miasta, miejscowa fabryka Jakuba Haberfelda eksportowała alkohole do wszystkich zakątków Europy, a w lokalnej lidze piłki nożej grał Żydowski Klub Sportowy Kadima (hebr. Naprzód) Oświęcim.
Na początku wojny miasto zostało zajęte przez Niemców i wcielone do III Rzeszy. Na żydowskich i katolickich oświęcimian spadła fala terroru, przy czym Żydom zabroniono chodzić się modlić do synagog, skonfiskowano posiadane majątki i skierowano ich do robót przymusowych. W 1941 r. wszyscy żydowscy oświęcimianie zostali przymusowo wysiedleni do okolicznych miast – Będzina, Chrzanowa i Sosnowca, skąd następnie większość przewieziono do obozu śmierci Auschwitz-Birkenau, gdzie zostali zamordowani.
Dziś upamiętnieniem żydowskiej społeczności miasta zajmuje się Centrum Żydowskie w Oświęcimiu
Dyskryminacja
To sytuacja, w której człowiek (lub grupa ludzi) jest traktowany mniej przychylnie, niż inni w tej samej sytuacji, jest marginalizowany ze względu na daną cechę (lub kilka cech) płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną czy inne cechy. Ideologia grupy dominującej często oparta jest na istniejących uprzedzeniach, stereotypach i lękach, co pomaga w zdobywaniu przychylności społeczeństwa i utrzymaniu władzy przez populistycznych liderów.
Dyskryminacji można przeciwdziałać poprzez przyznanie równych praw wszystkim grupom społecznym, zakaz dyskryminacji ze względu na rasę, religię, narodowość czy inne przesłanki oraz umożliwienie dochodzenia swoich praw w sądach.
Jak historia Jadwigi Marciniak nawiązuje do etapów ludobójstwa G. Stantona?
Jadwiga Marciniak jako nauczycielka sprzeciwiła się wykluczeniu uczniów i uczennic polskiego pochodzenia z systemu edukacji. W Oświęcimiu wcielonym do III Rzeszę i przemianowanym na Auschwitz dzieci niemające niemieckiego obywatelstwa straciły prawo do edukacji, co wynikało z nazistowskiej teorii nierówności rasowej, według której Słowianie mieli zostać zredukowani do prymitywnej siły roboczej pozbawionej elit, a Żydzi nie mieli prawa do życia. Odważna nauczycielka szybko rozpoznała sytuację dyskryminacji i podjęła aktywny sprzeciw pomimo realnego zagrożenia życia własnego i swoich bliskich.
AUTOR: Maciek Zabierowski, Centrum Żydowskie w Oświecimiu