Katarzyna Filipek (z domu Osielak), ur. 12.03.1897 r., w Tokarni

Katarzyna Filipek straciła męża w 1939 r., mieszkała z siedmiorgiem dzieci w niewielkim gospodarstwie w Tokarni w Małopolsce. Wiosną 1943 r. w progu jej skromnego domu zjawiła się żydowska rodzina Sternlichtów. Czworo dorosłych i dwoje dzieci uciekających przed Zagładą. Do domu Filipków skierował ich sołtys Stefan Barglik, w nadziei, że dom wdowy na uboczu wsi będzie dobrą kryjówką. Katarzyna wahała się, miała pełną świadomość niebezpieczeństwa, jednak udostępniła swoją stodołę, a w obliczu nadchodzącej zimy przechowywała Sternlichtów na strychu.
W styczniu 1944 r., po donosie w domu Katarzyny zjawili się gestapowcy. Podpalili gospodarstwo, a rodzinę żydowską rozstrzelali na miejscu. Katarzynę i żonę sołtysa, Marię Barglik aresztowano. Za pomoc i ukrywanie Żydów i Żydówek zostały skazane na śmierć. Kobiety były więzione w siedzibie Gestapo w Zakopanem, rozstrzelane i pochowane w lesie pod Nowym Targiem. Wyrok wykonano w marcu 1944 r.
Dzieci Katarzyny Filipek przeżyły wojnę. Jej najstarsza córka, Maria, zaopiekowała się rodzeństwem. Dzieci Katarzyny dopiero w 1985 r. dowiedziały się, co stało się z ich matką. W 1988 r. Katarzyna Filipek została pośmiertnie odznaczona medalem i tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata.

Antysemicki plakat propagandowy autorstwa Ministerstwa Propagandy Rzeszy (PROM), wywieszany na ulicach polskich miast w 1942 r., w czasie niemieckiej okupacji Polski (1939-1945);
źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe (sygnatura: 2-11632)

Las Bór, Nowy Targ;
autor: Tomasz Cebulski

Stodoła, gdzie Katarzyna Filipek przechowywała Żydów;
autor: Tomasz Cebulski

Stodoła, gdzie Katarzyna Filipek przechowywała Żydów;
autor: Tomasz Cebulski

Wieś Tokarnia, gdzie mieszkała Katarzyna Filipek;
autor: Tomasz Cebulski

Wieś Tokarnia, gdzie mieszkała Katarzyna Filipek;
autor: Tomasz Cebulski

Wieś Tokarnia, gdzie mieszkała Katarzyna Filipek;
autor: Tomasz Cebulski

Dom i stodoła, gdzie Katarzyna Filipek przechowywała Żydów
autor Tomasz Cebulski

Grób Katarzyny Filipek, Heleny Migiel i Marii Barglik;
autor: Tomasz Cebulski

Las Bór;
autor: Tomasz Cebulski

Las Bór, gdzie odbyła się egzekucja Katarzyny Filipek;
autor: Tomasz Cebulski

Las Bór, Nowy Targ;
autor: Tomasz Cebulski

Dechumanizacja

To proces odczłowieczania. Na tym etapie zostaje zanegowane człowieczeństwo przedstawicieli danej grupy, którzy są porównywani do zwierząt, insektów czy chorób. Dehumanizacja pomaga pokonać naturalny wstręt i opór jednego człowieka przed mordowaniem innego. Do grupy dominującej trafia propagandowy przekaz, że „inni” są gorsi, nie są ludźmi i w związku z tym powinni zostać „usunięci” ze społeczeństwa. Osoby należące do grupy ofiar zostają pozbawione własnej tożsamości, godności, a nawet imion i nazwisk, które w czasie Holokaustu w obozach koncentracyjnych i zagłady zostały zastąpione numerami.

Dehumanizacji można przeciwdziałać potępiając mowę nienawiści, zakazując nienawistnej propagandy i działalności odpowiedzialnych za nią podmiotów, a także poprzez natychmiastowe karanie sprawców i sprawczyń przestępstw z nienawiści i innych okrucieństw.

Jak historia tej osoby jest powiązana z opisywanym etapem?

Działanie Katarzyny Filipek było odpowiedzią na dehumanizację, której w czasie wojny zostali poddani Żydzi, Żydówki, Polacy, Polki, przedstawiciele i przedstawicielki innych narodów i grup mniejszościowych.
Mając świadomość ogromnego ryzyka i konsekwencji swojego działania, Katarzyna udzieliła schronienia rodzinie żydowskiej, realizując tym samym wspaniałe wartości humanistyczne, jednocześnie płacąc za swój czyn najwyższą cenę. Katarzyna Filipek, aktywnie przeciwstawiając się dehumanizacji innych, sama padła jej ofiarą – została zamordowana przez nazistów i pochowana w niezidentyfikowanym masowym grobie. Odebrano jej prawo do życia, prawo do godnego pochówku, a jej rodzinie praw do informacji o losie Katarzyny po aresztowaniu. Dehumanizacja nie tylko pomaga w dokonaniu zbrodni, ale również ułatwia zacieranie śladów i pamięci o ofiarach.