Herman Mano Hoellenreiner

Hermann Höllenreiner urodził się 19.10.1933 r. w Hagen w rodzinie niemieckich Sinti. Bliscy nazywali go „Mano”. Jego tata i wujkowie trudnili się handlem końmi w Monachium, a mama zajmowała się domem. Rodzina Höllenreinerów była liczna; Mano miał młodszą siostrzyczkę Lili i wielu kuzynów. Starsze dzieci chodziły przed wojną do szkoły.
Wraz z uchwaleniem w 1935 r. Ustaw norymberskich zaczęto stopniowo wprowadzać przepisy dyskryminujące Żydów, Sinti i Romów i pozbawiające ich praw obywatelskich. Rodzinie Mano mimo to długo udawało się wieść stosunkowo spokojne życie. Jego tata, Johann, w czasie pierwszej wojny światowej był żołnierzem w armii niemieckiej, a po wojnie cieszył się szacunkiem jako weteran. Rodzina Höllenreinerów ze względów bezpieczeństwa ukrywała swoje romskie pochodzenie. Na pytanie, skąd pochodzą, odpowiadali, że z Węgier.
Mimo to, w marcu 1943 roku dziewięcioletni Mano z rodzicami i siostrą został deportowany do KL Auschwitz, do tzw. „obozu cygańskiego” w Birkenau. Otrzymał numer obozowy Z-3526 i był zmuszany do wykonywania prac wykraczających ponad siły fizyczne, ale też psychiczne dziecka – musiał wrzucać ciała zmarłych na wozy, które wywoziły je z obozu.
W 1944 roku został przeniesiony do KL Ravensbrück, gdzie cudem uniknął przymusowej sterylizacji. Następnie trafił do KL Sachsenhausen. Tam rozdzielono go z ojcem, który został przymusowo wcielony do jednostki Oskara Dirlewangera i zmuszony go powrotu na front. Mano pozostał sam z kilkoma starszymi kuzynami. Razem udało im się uciec z marszu śmierci, ale Mano był tak osłabiony, że w drodze powrotnej do Monachium stracił przytomność.
Zaopiekowali się nim wyzwoleni francuscy jeńcy wojenni, którzy zabrali go ze sobą do Francji. Mano wyzdrowiał, ale przeżywał ogromny dylemat: Z jednej strony chciał wrócić do domu i szukać bliskich, ale z drugiej strony bał się przyznać, kim jest i skąd pochodzi. Był bowiem przekonany, że „Francuzi nie lubią Niemców” i że nowi opiekunowie odeślą go do obozu koncentracyjnego, gdy dowiedzą się prawdy. Udawał więc, że pochodzi z Węgier i w obozie z powodu traumy zapomniał języka ojczystego. Przeżył dwa lata w różnych rodzinach zastępczych we Francji, nim rodzinie Höllenreinerów udało się go odszukać na podstawie wytatuowanego numeru obozowego.
Pod koniec 1946 roku wrócił do Monachium do swojej siostry, mamy i taty – wszyscy czworo przeżyli wojnę. Dorósł, ożenił się, założył rodzinę i zamieszkał w małej bawarskiej miejscowości. O swoich przeżyciach nie opowiadał jednak nikomu, nawet żonie i dzieciom. Bliscy widzieli, że dręczą go wspomnienia: często miewał koszmary, nieraz krzyczał we śnie. Ale Mano nie chciał świadomie wracać do przeszłości. Dopiero w podeszłym wieku skonfrontował się ze swoją traumą i zaczął publicznie opowiadać historię swojej rodziny.

AUTORKA: Katarzyna Ciurapińska

Negacja

To etap występujący w trakcie oraz po każdym ludobójstwie. Sprawcy i sprawczynie zacierają ślady zbrodni, ukrywają dowody, a także zastraszają świadków i świadkinie. Zaprzeczają popełnienia jakichkolwiek przestępstw, często obwiniają ofiary za to, co się stało. Blokują śledztwa i starają się pozostać przy władzy do momentu, kiedy siłą są zmuszeni do jej oddania lub ucieczki. Reakcją na negację jest tylko uczciwy i sprawiedliwy proces oraz wymierzenie kary przez sądy krajowe lub trybunały międzynarodowe. Takie procesy pomagają zapobiegać poczuciu bezkarności sprawców i stopniowemu zaprzeczaniu ludobójstwu i zbrodniom przeciwko ludzkości. Milczenie jest jedną z najczęstszych form negacji. Milczenie w następstwie ludobójstwa utrwala brak świadomości i zaprzeczanie dokonanym zbrodniom.

Jak historia tej osoby jest powiązana z opisywanym etapem?

Powojenna historia Mano jest dobrym przykładem na etap „negacji”. Chłopiec przeżył ogromną traumę, ale tak bardzo bał się o niej mówić, że wolał zostać w obcym kraju wśród obcych ludzi niż powiedzieć im prawdę o sobie. Miał wyrzuty sumienia, że jest Niemcem, a więc należy do „narodu sprawców”, choć przecież sam był ofiarą nazistów, a nie jednym z nich. Ponadto bał się, że po raz kolejny zostanie ukarany za swoje pochodzenie – bo już raz przecież został zesłany do obozu koncentracyjnego ze względu na przynależność do etnicznej grupy Sinti. Dopiero po dwóch latach zaufał swoim opiekunom na tyle, aby poprosić ich, żeby poszukali w Monachium jego bliskich. Także po powrocie do Niemiec przez wiele lat nie opowiadał o swoich losach. Wpisuje się to zresztą w ogólną tendencję do zapominania o cierpieniach romskich ofiar obozów koncentracyjnych. Choć byli oni mordowani równie bezwzględnie co Żydzi, jednak ich zagłada – Porajmos – długo była całkowicie nieobecna w pamięci zbiorowej i podręcznikach historii. Widząc, że Mano cierpi pod ciężarem wypieranych wspomnień, jego żona Else namówiła go, aby zaczął spotykać się z młodzieżą i opowiadać swoją historię. Będąc już w podeszłym wieku, z pomocą pisarki Anji Tuckermann spisał swoje przeżycia z obozów i powojennego pobytu we Francji w książce, która ukazała się w Polsce pod tytułem „Mano. Chłopiec, który nie wiedział, gdzie jest”. Książka ta jest dziś lekturą obowiązkową w niektórych krajach związkowych w Niemczech, dzięki czemu historia Mano i zagłady Romów w obozach koncentracyjnych jest przekazywana coraz szerszym gronom młodzieży.