Maria Nowak

Maria Nowak (z domu Bożek) urodziła się w 1920 r. w Krakowie w rodzinie kolejarskiej. Maria uczyła się w żeńskim gimnazjum powszechnym, do którego uczęszczały dziewczynki o różnym pochodzeniu – katoliczki, Żydówki i protestantki. Kwestie pochodzenia i wyznawanej religii nie miały dla nich większego znaczenia – wszystkie uważały się za Polki. Najbliższą przyjaciółką Marii, była Żydówka, Helena Goldstein, z którą przyjaźniła się także po ukończeniu szkoły, mimo że rozpoczęły studia na różnych uczelniach. Maria studiowała matematykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, a Helena rozpoczęła studia w Wyższej Szkole Handlowej. Po pierwszym roku studiów, ich edukację przerwał wybuch wojny. Maria rozpoczęła pracę zarobkową w jednym z krakowskich sklepów bławatnych. Helena razem ze swoją rodziną została przesiedlona do getta, które utworzono w Krakowie w marcu 1941 r. Ojciec Heleny został wywieziony pierwszym transportem z getta do obozu zagłady w Bełżcu, gdzie został zamordowany.
Ojciec Marii Nowak, jako kolejarz otrzymywał informacje o pociągach jadących w nieznanych kierunkach, które wiozły stłoczonych wagonach ludzi, a wracały puste. Maria przekazywała te informacje swoim znajomym uwięzionym w getcie. Angażowała się także w bezpośrednia pomoc, przemycając do getta żywność i lekarstwa.
W październiku 1942 r. matka i brat Heleny Goldstein zostali przetransportowani do obozu zagłady w Bełżcu, gdzie oboje zostali zamordowani. Gdy Maria dowiedziała się o tym, postanowiła pomóc przyjaciółce uciec z getta. Udało jej się kupić druk kenkarty, nakleiła zdjęcie Heleny i wpisała swoje dane osobowe. Do dokumentu dołączyła także swój akt chrztu i odpis świadectwa maturalnego.
Helena była w grupie osób pracujących poza gettem, dzięki czemu łatwiej było zorganizować ucieczkę. O umówionym czasie Maria podeszła do niej, niepostrzeżenie ściągnęła z jej ramienia opaskę z gwiazdą Dawida, a na szyję zarzuciła futrzany kołnierz, aby zminimalizować ryzyko rozpoznania, że Helena jest Żydówką. Zgodnie z rozporządzeniem z grudnia 1941 r. Żydzi nie mogli posiadać futer. Odebrane Żydom i Żydówkom futra i ciepłą odzież przeznaczono na potrzeby armii niemieckiej.
Po ucieczce, Helena ukrywała się u znajomych Marii, a później wyjechała do Warszawy. Tam, dzieki fałszywym dokumentom wystawionym na nazwisko Marii, rozpoczęła pracę na Dworcu Centralnym, gdzie po polsku i niemiecku zapowiadała odjazdy pociągów. Krótko przed powstaniem warszawskim Helena została przewieziona na roboty przymusowe do Niemiec. W 1945 roku wróciła do Krakowa. Przyjaciółki odnalazły się po wojnie i przyjaźniły się do śmierci Heleny.
Maria ukończyła studia farmaceutyczne ze stopniem doktora. Na początku lat 50 rozpoczęła pracę w prowadzonej przez Tadeusza Pankiewicza (odznaczonego medalem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata) Aptece pod Orłem.
W 1995 Maria Nowak została odznaczona medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. W 2007 otrzymała Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, a w 2020, w setne urodziny, Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości.
Przez wiele lat Maria Nowak spotykała się z młodzieżą, aby dzielić sie swoją historią, edukować i uwrażliwiać na zło i krzywdę.
Maria Nowak zmarła 6 listopada 2020 r. w Krakowie.

AUTORKA: Larysa Michalska

Polaryzacja

Używając nienawistnej propagandy ekstremiści dzielą ludzi, a tych, którzy nie są ich zwolennikami nazywają zdrajcami lub sympatykami wroga i głoszą zasadę: „Jeśli nie jesteś z nami, jesteś przeciwko nam”. Przez takie działania tworzą się zazwyczaj dwa obozy – osoby przeciwstawiające się i popierające rozwiązanie danego problemu społecznego. Proces polaryzacji bardzo często przyczynia się do wybuchu i eskalacji konfliktów społecznych. Osoby o umiarkowanych poglądach, będące członkami grupy sprawców mają największe możliwości powstrzymania ludobójstwa, dlatego też zwykle są aresztowane i mordowane jako pierwsze. Grupa dominująca ustanawia dla siebie nieograniczoną władzę wprowadzając stany wyjątkowe lub rządząc za pomocą dekretów, znosząc prawa i wolności obywatelskie. Grupa ofiar jest rozbrajana, by nie mogła się bronić i by grupa dominująca mogła przejąć pełną kontrolę. Aby nie dopuścić do polaryzacji należy wspierać grupy i organizacje działające na rzecz praw człowieka oraz wprowadzić międzynarodowe sankcje.

Jak historia tej osoby jest powiązana z opisywanym etapem?

Maria Nowak od najmłodszych lat przyjaźniła się z osobami o różnym pochodzeniu i wyznającymi różne religie. Ta różnorodność była dla niej zupełnie naturalna. W momencie eskalacji konflików i napięć między żydowskimi i nie-żydowskimi mieszkańcami Krakowa nie poddawała się polaryzującej te dwie społeczności narracji. W czasie niemieckiej okupacji, kiedy w Krakowie założono getto, aby jeszcze bardziej odseparować Żydów i Żydówki od reszty społeczeństwa i aby polaryzować postawy między nimi, Maria w kontrze do wprowadzonego przez władze okupacyjne prawodawstwa, zaangażowała się w pomoc swoim żydowskim przyjaciołom i znajomym.