“Lepiej, żeby dzieci miały martwych rodziców niż takich, którzy są tchórzami.” Eberhard Helmrich
Donata Helmrich
Donata Helmrich urodziła się w 1900 r. w Dreźnie jako Donata Hardt. Jej matka, Polyxeni, córka pochodzącej z wyższej klasy średniej rodziny greckiej, studiowała historię sztuki, a ojciec, Ernst, był dramaturgiem i tłumaczem literatury. Kiedy Donata była mała, rodzina przeniosła się do Weimaru. Ernst został dyrektorem Weimarskiego Teatru Narodowego, a później, po rozwodzie z Polyxeni, która rozpoczęła karierę handlując dziełami sztuki, został mianowany szefem zachodnioniemieckiego radia i telewizji w Kolonii. Córka Donaty, Cornelia, opisuje atmosferę, panującą w domu swojego dzieciństwa jako liberalną, pobudzającą ciekawość kultury, demokratyczną i postępową, a jej matkę jako „pełną temperamentu, empatyczną, myślacą i działającą z prędkością światła”. Donata ukończyła studia jako nauczycielka języka francuskiego i angielskiego, a w 1922 r. wyszła za swojego pierwszego męża, z którym miała troje dzieci. Wkrótce potem para rozwiodła się. W 1931 r. Donata poznała swojego drugiego męża, Eberharda Helmricha.
Eberhard Helmrich
Eberhard Helmrich urodził się w 1899 r. w Hamburgu. Pochodził z rodziny kupieckiej, studiował rolnictwo w Monachium i zarabiał na życie jako doradca do spraw zarządzania rolnictwem. Cornelia opisuje Eberharda jako „cichego człowieka o spokojnym uśmiechu i cichym głosie, który nie pasował do jego postury mężczyzny o wzroście 1,94 m. Łagodny olbrzym z zaskakującą dozą naturalnego autorytetu”.
Para pobrała się w 1933 r., zamieszkała w domu w Berlinie Westend, a rok później urodziła się Cornelia. Nawet w czasie wojny dom był zawsze otwarty dla sąsiadów i gości, pełen śmiechu i muzyki. Już w latach 30. Donata i jej matka pomagały żydowskim przyjaciołom, przemycając biżuterię przez niemiecką granicę. Donata otwierała swój dom dla zagrożonych żydowskich znajomych, wykorzystywała swoje znajomości, aby pomóc Żydom w ucieczce z Niemiec, a nawet kilkakrotnie „zgubiła” swój dowód osobisty, aby inne kobiety mogły z niego skorzystać.
W 1941 r. Eberhard został wcielony do Wehrmachtu i wysłany do okupowanej Polski jako ekspert ds. rolnictwa. Zapewnił pracę około 130 młodym Żydom z getta w Drohobyczu, a także kryjówkę dla nich i ich rodzin podczas łapanek i deportacji. Wykorzystywał swoją pozycję oficera do organizowania fałszywych dokumentów i przemycania żydowskich uciekinierów z kraju. Część osoób, którym udało się uciec trafiało do domu Helmrichów w Berlinie. Donata przyjmowała tam Żydówki, ktorym pomagała ukryć tozsamość i jako Ukrainkom organizowała im pracę w charakterze pokojówek w niemieckich domach. Nie wiadomo, ile osób uratowała rodzina Helmrichów, ale szacuje się, że od 70 do 200.
Po wojnie Eberhard nie mógł znaleźć pracy w Berlinie i musiał przenieść się do Hamburga. Rozwiódł się z Donatą, a w 1948 r. przeniósł się z dugą żoną do Nowego Jorku, gdzie żył skromnie aż do śmierci w 1969 r. Zaledwie rok wcześniej, w 1968 r., został zaproszony do Yad Vashem, aby zasadzić drzewo ze swoim nazwiskiem w Alei Sprawiedliwych. Donata podjęła pracę tłumaczki dla rządu niemieckiego, pracując dla znanych polityków, takich jak Konrad Adenauer, pierwszy kanclerz Niemiec Zachodnich i prezydent Niemiec Theodor Heuss. Zrezygnowała ze stanowiska z powodu „zbyt wielu nazistów”, ale kontynuowała pracę jako niezależna tłumaczka międzynarodowa do 82 roku życia. Przeprowadziła się na wyspę Sylt, gdzie kupiła mały domek. Zmarła w 1986 roku. Nie doczekała posadzenia własnego drzewa w Alei Sprawiedliwych. Rok po jej śmierci, w 1987r., drzewko z jej nazwiskiem posadziła jej córka Cornelia i wnuk Tilo.
“Dwa drzewa w Jerozolimie”
Cornelia Schmalz-Jacobsen, najmłodsza córka Helmrichów, została dziennikarką i polityczką. Pełniła m.in. funkcję federalnego komisarza ds. imigrantów i uchodźców. W 2002 r. opublikowała książkę “Dwa drzewa w Jerozolimie”, wzruszającą relację o oporze jej rodziców, Donaty i Eberharda Helmrichów, wobec okropności narodowego socjalizmu. Dla nich pomoc prześladowanym, ściganym Żydom i ratowanie tylu istnień ludzkich, ile tylko mogli, było czymś normalnym. Ich niesłabnąca odwaga pokazuje, że nawet w czasach dyktatury i zbrodniczych reżimów można ratować życie.
W 2021 r. Fundacja Humanity in Action wyprodukowała krótkometrażowy film animowany „Dwa drzewa w Jerozolimie”, oparty na książce Cornelii Schmalz-Jacobsen. Film opowiada historię Donaty i Eberharda Helmrichów, którzy wspólnie w czasie Holokaustu uratowali życie wielu Żydom. Ta pełna emocji historia jest opowiedziana przez córkę Cornelię, która jako sześcioletnie dziecko została obdarzona zaufaniem swoich rodziców. Posiadała też wewnętrzną siłę, która pomagała jej przez dziesięciolecia w pracy jako polityczka i posłanka do niemieckiego Bundestagu. Animowany dokument pokazuje, w jaki sposób doświadczenia z dzieciństwa Cornelii wpłynęły na jej późniejszą walkę o prawa migrantów jako federalnej komisarz ds. imigrantów i uchodźców w latach 90.
- From the book "Two Trees in Jerusalem"
- From the book "Two Trees in Jerusalem"
Courtesy of Cornelia Schmalz-Jacobsen
Courtesy of Cornelia Schmalz-Jacobsen
Courtesy of Cornelia Schmalz-Jacobsen
Courtesy of Cornelia Schmalz-Jacobsen
Courtesy of Cornelia Schmalz-Jacobsen
Courtesy of Cornelia Schmalz-Jacobsen
Prześladowanie
Na tym etapie ofiary są zmuszane do życia w gettach, deportowane do obozów koncentracyjnych, na pustynię, do dżungli lub są przetrzymywane na ograniczonym terenie. Ofiary są systematycznie pozbawiane wszelkich praw, torturowane i deportowane. Rozpoczynają się masowe mordy. Sprawcy bacznie obserwują, czy ich działania wywołają silną reakcję międzynarodowej opinii publicznej. Jeśli nie ma takiej reakcji, sprawcy wiedzą, że mogą bezkarnie kontynuować zaplanowane ludobójstwo na oczach biernych świadków. Aby nie dopuścić do tego etapu konieczna jest międzynarodowa interwencja zbrojna, jeśli możliwe jest zmobilizowanie poparcia supermocarstw, regionalnych sojuszy, Rady Bezpieczeństwa ONZ czy Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Niezbędna jest także pomoc humanitarna ze strony ONZ lub innych organizacji.
Jak historia tej osoby jest powiązana z opisywanym etapem?
Choć Helmrichowie od początku stawiali opór narodowemu socjalizmowi, ich działania stawały się coraz śmielsze w miarę nasilania się prześladowań Żydów. Noc Kryształowa była dla nich punktem zwrotnym, w którym jasno dali do zrozumienia, że nie mogą stać bezczynnie. Gdy tylko Eberhard przybył jako oficer Wehrmachtu do Galicji, obszaru o największej populacji żydowskiej w Europie, zrozumiał, jak poważna jest sytuacja. Tamtejsi Żydzi zostali już zmuszeni do życia w gettach, rozpoczęły się deportacje do obozów koncentracyjnych i obozów zagłady. Eberhard założył gospodarstwo rolne, oficjalnie na potrzeby SS, ale potajemnie dostarczał Żydom mieszkającym w lwowskim getcie wodę, żywność, lekarstwa i zapewniał miejsce, w którym mogli się ukryć przed obławami. Po zamknięciu gospodarstwa przez SS i nakazaniu deportacji wszystkich pozostałych Żydów, Eberhard zaczął fałszować dokumenty i pomagać Żydom w ucieczce z Polski. Niektóre Żydówki udało się przewieźć do Berlina, gdzie Donata przyjęła je do swojego domu, pomogła zmienić wygląd i załatwić pracę w niemieckich domach, gdzie zostały przedstawione jako Ukrainki.